تغییرات ضریب جریان رودخانه و ارتباط آن با سطح آب های زیرزمینی در حوضه آبریز عجب شیر

از آن جایی که آبرسانی به مخازن و رسیدن آب رودخانه ها به دریاچه ها و سدهای کشور ازجمله دریاچه ارومیه، جزو مهم ترین مسائل صنعت مدیریت منابع آب کشور است؛ بنابراین، مطالعات کاربردی در این زمینه امری ضروری است. کاهش جریان و ضریب آن باعث ایجاد مشکلات متعدد در پر کردن مخازن سد هایی که در بالا دست آن از آب زیرزمینی بدون محدودیت استفاده می کنند، شده است. درخصوص حوضه دریا چه ارومیه این مشکل کاملاً خود را به صورت کسری جریان نسبت به سال های پیشین، نشان داده است. در این مطالعه، ضریب جریان در مقیاس های سالانه، ماهانه، روزانه و لحظه ای تعیین و ارتباط بین تغییرات ضریب جریان رودخانه و سطح آب زیرزمینی در طول پروفیل رودخانه استخراج گشت. هرچه سطح آب زیرزمینی از کف رودخانه پایین تر باشد، به دلیل نفوذ پذیری بستر رودخانه، مقدار قابل توجهی از جریان صرف پرکردن ناحیه انتقال بین سفره و بستر رودخانه می شود. با توجه به اهمیت داده های روزانه به دلیل حذف عامل برداشت از منابع آب زیرزمینی و سطحی، داده های روزانه موازی را با استفاده از برنامه نویسی در محیط فرترن جدا گردید. در ادامه بررسی رابطه ی رگرسیونی بین ضریب جریان با تراز سطح ایستابی، رابطه ی جریان با تراز سطح ایستابی و در نهایت ارتباط جریان با بارش و سطح تراز با استفاده از نرم افزار spss استخراج شد. سپس با مشتق گرفتن از این روابط تغییرات آن نسبت به تراز سطح ایستابی حاصل گشت. برای بررسی علت کاهش جریان در طول رودخانه با انتخاب هفت مقطع روی رودخانه اصلی ارتفاع ناحیه به دست آمد و حجم های به دست آمده در طول پروفیل رودخانه باهم مقایسه گشتند. سپس با انتقال دبی ایستگاه هیدرومتری بالادست، دبی برای هر مقطع و عرض رودخانه (به دست آمده از نقشه های حریم بستر) سرعت آب در هر مقطع محاسبه و مدت زمان تماس آب با هرمتر از هر مقطع محاسبه گردید. با داشتن معادله نفوذ در کف رودخانه، عمق و حجم آب نفوذ یافته استخراج شده و نتایج ارزیابی بررسی شد. نتایج این تحقیق نشان داد، که ضریب جریان در تمامی مقیاس های زمانی با تراز سطح ایستابی ارتباط مستقیم داشته و این ارتباط برای مقیاس زمانی روزانه که اثر مصارف سطحی و زیرزمینی وجود ندارد؛ (رویدادها و روزانه) بسیار قوی تر از مقیاس های دیگر بوده است. در مقیاس سالانه نیز به دلیل متعادل شدن حوضه از لحاظ شارژ و تخلیه حوضه، ارتباط قوی بین ضریب جریان و تراز سطح ایستابی مشاهده گردید. همچنین نتایج بررسی حجم آب در مقاطع رودخانه نشان داد که با پیشروی در رودخانه حجم آب موردنیاز برای پرکردن ناحیه انتقال در سه مقطع ابتدایی افزایش و در چهار مقطع انتهایی کاهش می یابد.